DWIE SIOSTRY Z WILNA I ICH MĘŻOWIE

( na podstawie materiałów udostępnionych przez p. Lucie di Angeli  Ilovan )

Kazimiera  i Maria Ganeckie urodziły się w Wilnie. W latach trzydziestych XX wieku rodzina przeniosła się do Mołodeczna  w woj. Wileńskim.  W 1929 r., Mołodeczno było miasteczkiem powiatowym,  liczyło 1997 mieszkańców.

Położone  na skrzyżowaniu ważnych szlaków kolejowych: Lida – Królewszczyzna i Wilno – Olechnowicze, ok. 30 kilometrów od  ówczesnej granicy z ZSRR. W mieście znajdowało się Starostwo, Komenda Powiatowa P.P. , Urząd Gminy, kościół katolicki, cerkiew,  synagoga, elektrownia, szpital państwowy, Powiatowa  Kasa Chorych.  Starostą powiatowym był Jan Piekutowski, komendantem  straży pożarnej p. Lemelman.

W miasteczku  stacjonował 86 Miński Pułk Piechoty  a  w  pobliskim Helenowie 19 Pułk Artylerii Polowej. W latach 1931/34 dowódcą

pułku był płk. dypl. Władysław Smolarski.

W dniu 3 września 1939 r., p.  Maria Ganecka  wyszła za mąż za żołnierza  pułku Romana Karasińskiego, którego stryjkiem był  dowódca  86 P.P.    Roman Karasiński s. Antoniego i Kazimiery Władysławy zd. Wyszyńska urodził się  w 1914 w Bieczu. Matkę utracił w wieku  8, a  ojca  w wieku  13 lat. Opiekował się nim  starszy  o 20 lat przyrodni brat  Leon. Kiedy miał lat 16 opuścił  Burzyn, i udał się  do stryja, oficera W.P. Najpierw  był  w orkiestrze wojskowej, a  po ukończeniu  18 lat  został skierowany   do szkoły podoficerskiej.  Po ukończeniu szkoły, przybył z wujkiem do  86 P.P. w Mołodecznie.

Kazimiera wyjechała z miasteczka do m. Nowojelnia w woj. Nowogródzkim, gdzie wyszła za mąż za  p. Aleksandra Kardasza „Szuryk”, który  był artystą i śpiewał  w miejscowym klubie na terenie ośrodka wypoczynkowego ( w Nowojelni rodzina p. Kardaszów prowadziła piwiarnię ) Ślub p. Kazimiery z Aleksandrem odbył się  w prawosławnej cerkwi w Nowojelni. W 1929 r., Nowojelnia znajdowała się na terenie gminy Dworzec liczącej 944 mieszkańców. Miejscowość leży przy linii kolejowej Baranowicze – Lida, u zbiegu rzek Mołczadź – Jatranka.

Aleksander Kardasz „Szuryk” przed wojną sympatyzował z komunistami, za co został aresztowany i skazany na  karę 1 roku więzienia, którą odbywał w Białymstoku. Kiedy we wrześniu 1939 r., wybuchła wojna, po odbyciu  sześciomiesięcznego  wyroku został zwolniony.

W czasie  niemieckiej agresji na Polskę, Roman Karasiński walczył w rejonie Piotrkowa Trybunalskiego. Po przegranej kampanii dotarł  do swojego majątku w Burzynowie,  następnie z kolegą  Jurkiem (n.n ) przedarł się konno w kierunku Białegostoku. Schwytany przez Niemców został przekazany Sowietom. Do czerwca 1941 r., ukrywał się z Jurkiem w piwnicy domu żony w Mołodecznie. W dniu 21 stycznia 1940 r.,urodziło się im dziecko.  Chodził w polskim mundurze i  był wzywany przez  NKWD do „paszportyzacji”. Zamierzali z  Jurkiem emigrować do  Czechosłowacji, ale  „ich kontakt  został aresztowany”. Nie wiadomo czy należeli  do   istniejącej na tamtym terenie polskiej konspiracji tzw. „Komitetu Pomocy” opartego na Związku Rezerwistów. Na przełomie 1940 i 1941 r. NKWD  aresztowało 15 konspiratorów z dowódcą Konstantym Lemantowiczem. Czy aresztowało wszystkich ?

W czerwcu 1941 r., prawdopodobnie   Sowieci zabili Romana Karasińskiego i  Jurka „jak szukali schronienia dla mamy i kobiet  z dziećmi”. Obu pochowano „pod oknem” domu  w którym „mieszkali”, a po  zakończeniu wojny na cmentarzu w Mołodecznie.

Aleksander Kardasz „Szuryk” pod sowiecką okupacją mieszkał w Nowojelni. Od  1941 r., współpracował  z partyzantką walczącą z Niemcami.

Wg relacji  jego żony, przekazanej przez p. Lucie, do „Szuryka” przychodzili w nocy partyzanci – prawdopodobnie od braci Bielskich,  prosili  aby szedł  z nimi do lasu „ponieważ jest na niego donos”.  „Szuryk” chciał aby poszła z nim żona, która  nie mogła opuścić chorej matki.  Letnią porą 1942 r., kiedy „Szuryk” się mył,  został zatrzymany z ludnością żydowską, załadowany na ciężarówkę i wywieziony  do okolicznych lasów. Od tego czasu ślad po nim zaginął, i nikt nie wie  gdzie jest jego grób.  Inna wersja  śmierci mówi, że „Szuryk” jeszcze za  Sowietów miał być osądzony i osadzony w Twierdzy Brzeskiej gdzie zmarł.

Obie siostry, Maria Ganecka – Karasińska i Kazimiera Ganecka  - Kardasz „znalazły się” najpierw w Krakowie, a  później na robotach przymusowych w Prusach Wschodnich. Po  zakończeniu wojny  zamieszkały  w Zielonej Górze. Poranione  utraciły  na zawsze  młodych mężów  i swoje Małe Ojczyzny.

Wykorzystano:

-         relacja pisemna Pani Lucie di Angeli Ilovan,

-         Rafał Wnuk, „Za Pierwszego Sowieta”, IPN, W-wa 2007.,

-         Księga Adresowa Polski i Wolnego Miasta Gdańska 1929 r.,

-         Mapa – Ziemia Wileńska i Nowogródzka, Wyd.Andrzej Bonarski.

Stanisław Karlik

karlikstanislaw@wp.eu